σπονδυλική στήλη

(Ανατ.). Σχηματισμένη από 33 ή 34 οστέινα στοιχεία, τους σπονδύλους, που είναι τοποθετημένοι ο ένας πάνω στον άλλο, αποτελεί τον άξονα του σκελετού μας και συγχρόνως προστατευτική θήκη του νωτιαίου μυελού και σημείο στήριξης για τα περισσότερα σπλάγχνα. Κάθε σπόνδυλος αποτελείται βασικά από ένα κυλινδρικό μέρος, που ονομάζεται σώμα, και από ένα ημικύκλιο, το τόξο του σπονδύλου, που με την πίσω επιφάνεια του σώματος σχηματίζει ένα ευρύ άνοιγμα, το σπονδυλικό τρήμα. Από το σπονδυλικό τόξο εκφύονται πλαγίως και συμμετρικά οι εγκάρσιες αποφύσεις, στη βάση των οποίων υπάρχουν δύο οστέινα εξογκώματα, ένα προς τα άνω και ένα προς τα κάτω, η άνω και κάτω αρθρική απόφυση, με τις οποίες αρθρώνονται τα αντίστοιχα σημεία των γειτονικών σπονδύλων· από το κέντρο του πίσω μέρους του τόξου εκφύεται η ακανθώδης απόφυση. Στις άκρες των ακανθωδών αποφύσεων αντιστοιχούν στον άνθρωπο τα ορατά ή ψηλαφητά εξογκώματα, που βρίσκονται στη μέση γραμμή της πλάτης. Οι σπόνδυλοι διακρίνονται σε αυχενικούς, θωρακικούς και οσφυϊκούς· οι υπόλοιποι είναι ενωμένοι και σχηματίζουν το ιερό οστό και τον κόκκυγα. Οι αυχενικοί είναι εφτά και σχηματίζουν το τμήμα της σπονδυλικής στήλης που αντιστοιχεί στον τράχηλο. Οι θωρακικοί, που αρθρώνονται με τις πλευρές, είναι δώδεκα, ενώ το οσφυϊκό τμήμα της σπονδυλικής στήλης περιλαμβάνει μόνο πέντε σπονδύλους. Ανάλογα με το τμήμα της σπονδυλικής στήλης, αυτοί παρουσιάζουν διαφορές στα κοινά τους στοιχεία και ειδικά χαρακτηριστικά, όπως το τρήμα για τη δίοδο της σπονδυλικής αρτηρίας, που βρίσκεται στις εγκάρσιες αποφύσεις των αυχενικών σπονδύλων, και οι αρθρικές επιφάνειες (αρθρικά ημιγλήνια) για τις πλευρές που βρίσκονται στο σώμα και στις εγκάρσιες αποφύσεις των θωρακικών σπονδύλων. Τα σώματα των σπονδύλων, τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο, σχηματίζουν μια στερεή στήλη. Η αλληλοδιαδοχή των σπονδυλικών τρημάτων, από το άλλο μέρος, σχηματίζει ένα είδος σωλήνα, στον οποίο περιέχεται ο νωτιαίος μυελός με τις μήνιγγες του, εκτός αυτών, μεταξύ των αυχένων των σπονδύλων, δηλαδή των τμημάτων του τόξου μεταξύ σώματος και εγκάρσιας απόφυσης μένουν ανοίγματα, που ονομάζονται μεσοσπονδύλια τρήματα και χρησιμεύουν για τη δίοδο των νωτιαίων νεύρων. Οι σπόνδυλοι ενώνονται χάρη σ’ ένα σύνολο ισχυρών συνδέσμων και μεταξύ των σωμάτων υπάρχει ένας δίσκος ινοχονδρίνης σύστασης, ο μεσοσπονδύλιος δίσκος, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ένας σφαιροειδής σχηματισμός, που ονομάζεται πηκτοειδής πυρήνας. Στον άτλαντα, δηλαδή στον πρώτο αυχενικό σπόνδυλο, αρθρώνεται το κρανίο, ενώ ο τελευταίος οσφυϊκός σπόνδυλος ακουμπά στο ιερό οστό· το τελευταίο αυτό, σχήματος πυραμίδας, μπορεί να θεωρηθεί ότι σχηματίζεται από τη συνοστέωση πέντε σπονδύλων και παρουσιάζει στην μπροστινή και πίσω επιφάνεια του τέσσερα ζεύγη τρημάτων, που επικοινωνούν μ’ ένα σωλήνα (ιερός σωλήν) ο οποίος διατρέχει κατά μήκος ολόκληρο το οστό- οι σχηματισμοί αυτοί αντιπροσωπεύουν τα ισοδύναμα των μεσοσπονδυλίων τρημάτων και του σπονδυλικού σωλήνα. Το ιερό επιπλέον αρθρώνεται πλάγια με τα δυο λαγόνια οστά και συμμετέχει έτσι στο σχηματισμό της λεκάνης. Στο κάτω άκρο του συνδέεται ο κόκκυγας, μικρό τριγωνικό οστό, προερχόμενο από τη συνοστέωση τεσσάρων ή πέντε υποτυπωδών σπονδύλων. Η σπονδυλική στήλη παρουσιάζει στο ζώντα οργανισμό μερικές χαρακτηριστικές καμπύλες, οι οποίες μαζί με τη διάταξη και την αντοχή των συνδέσμων που την περιβάλλουν, καθορίζουν τη θαυμάσια ελαστικότητα και κινητικότητα της. Στην πραγματικότητα η σπονδυλική στήλη, εκτός των κινήσεων κάμψης, έκτασης και πλάγιας κλίσης, μπορεί να εκτελέσει κινήσεις στροφής γύρω από τον άξονά της και γυροσκοπικές. Στη σπονδυλική στήλη μπορεί να γίνουν κατάγματα, εξαρθρήματα, φλεγμονές (σπονδυλίτιδες) και εκφυλιστικές διεργασίες (σπονδυλώσεις)· συχνές είναι οι αρθρίτιδες της σπονδυλικής στήλης (σπονδυλοαρθρίτιδες) και οι σπονδυλοαρθρώσεις που συχνά προκαλούν ακαμψία και παραμορφώσεις της κατασκευής της. Μερικές φορές οι παραμορφώσεις αυτές συνοψίζονται στο ότι γίνονται πιο έντονες οι φυσιολογικές καμπύλες· άλλες φορές σχηματίζονται με τυπικές καμπύλες: μιλάμε για κύφωση όταν οι καμπύλες έχουν την κυρτότητα προς τα πίσω, για λόρδωση όταν η κυρτότητα είναι προς τα εμπρός, για σκολίωση όταν η καμπυλότητα σχηματίζεται στα πλάγια. Μια κύφωση μικρής ακτίνας αντιστοιχεί στον ύβο, στην κοινή δηλαδή καμπούρα. Πιθανή και βαριά επιπλοκή όλων σχεδόν των παθολογικών διεργασιών της σπονδυλικής στήλης μπορεί να είναι η συμπίεση του νωτιαίου μυελού και των νωτιαίων νεύρων, με αποτέλεσμα συμπτωματολογία επώδυνη, αναισθησίες ή παραλύσεις. Σχετικά μ’ αυτό είναι χαρακτηριστική η πάθηση που είναι γνωστή ως «κήλη του μεσοσπονδυλίου δίσκου», κατά την οποία ο πηκτοειδής πυρήνας ενός μεσοσπονδυλίου δίσκου προβάλλει στο σπονδυλικό σωλήνα όπου πιέζει το νωτιαίο μυελό και τις ρίζες των νωτιαίων νεύρων. Συνήθως προκαλούνται εντονότατοι πόνοι, στο ένα ή και στα δυο κάτω άκρα, που εκτός των άλλων κάνουν αδύνατη τη βάδιση· συνυπάρχει συχνά ελάττωση των αντανακλαστικών και της αισθητικότητας σε μερικές περιοχές των κάτω άκρων. Η κήλη του μεσοσπονδυλίου δίσκου συνήθως δεν περιορίζεται αυτόματα· ή συμβαίνει μια προσαρμογή με εξαφάνιση των συμπτωμάτων ή γίνεται αναγκαία η χειρουργική επέμβαση.